Η Άρτα πέτρα να γενεί…

Ξεφυλλίζοντας τα «Δημοτικά τραγούδια» του Πασσώβ[1], διάβασα και το παρακάτω:

Με μικρή παραλλαγή (Αντί: στο Μπόϊκο αναφέρεται: στο Ξηρόμερο) έχει τραγουδηθεί το παραπάνω τραγούδι, από από τον Β. Γιαννακό.

Μου έκανε εντύπωση μια άλλη εκδοχή του, που έχω ακούσει από τη Γεωργία Μυτάκη, να τραγουδάει (ηχογράφηση του 1950) αλλά και από άλλους τραγουδιστές:

Η Άρτα πέτρα, η Άρτα πέτρα  να γενεί.

 Η Άρτα πέτρα να γενεί κι ο Βάλτος να μην κλάψει,

 κι ο Βάλτος να μην κλάψει.

 το δόλιο το, το δόλιο το Ξηρόμερο.

 Το δόλιο το Ξηρόμερο, θεός να το φυλάξει

 θεός να το φυλάξει.

 Κι από τη δόλια, κι από τη δόλια Γαβαλού,[2]

Κι από τη δόλια Γαβαλού χάρος να μην περάσει,

χάρος να μην περάσει.

Αν υπάρχει άμεση σχέση εξάρτησης του τραγουδιού που τραγουδάει η Μυτάκη απ’ αυτό του Πασώβ, δεν το γνωρίζω ούτε και με βεβαιότητα προκύπτει από τα παραπάνω. Όμως επειδή αμφότεροι αναφέρονται σε τρεις πόλεις (Άρτα, Βάλτο, Ξηρόμερο), εικάζω ότι υπάρχει συνάφεια.

Η μία υπόθεση είναι ότι η δημοτική ελληνική Μούσα εκθειάζει το Ξηρόμερο και τις γύρω περιοχές (Μαχαλά, Κατούνα κ.λ.), γιατί έχουν όμορφες γυναίκες, βγάζουν και γλυκά κρασιά, και ζητεί από το Θεό να φυλάγει το Ξηρόμερο,  αλλά γιατί να βουλιάξει ό Βάλτος και τι εννοεί με τη φράση «η Άρτα πέτρα να γενεί».

Ο Βάλτος, είναι επαρχία της Ακαρνανίας (όπως και το Ξηρόμερο) και ήταν γνωστή και ονομαστή τα χρόνια της Τουρκοκρατίας: Να γίνεις κλέφτης στ’ Άγραφα και αρματολός στο Βάλτο, έλεγαν. Πέραν αυτών η περιοχή ήταν πέρασμα από την ήπειρο στη Στερεά Ελλάδα και την Πελοπόννησο, των Τούρκων. Αν λοιπόν βούλιαζε ο Βάλτος δεν θα μπορούσαν να περάσουν απ’ εκεί;

Επειδή κατά το τέλος του 1821, απέτυχε προσπάθεια με τη συνεργασία αρχικά Ελλήνων καπεταναίων και Τουρκαλβανών, να καταλάβουν την Άρτα διότι οι Αλβανοί κατάλαβαν ότι οι Έλληνες σαν σκοπό είχαν ν’ απελευθερωθούν, το τραγούδι ζητεί από την Άρτα να σκληρύνει ωσάν την πέτρα και να ισχυροποιηθεί, ξεχνώντας στην ουσία ό,τι είχε συμβεί.

Το Ξηρόμερο, είναι περιοχή και αυτή της Ακαρνανίας, αρματολίκι κατά την Τουρκοκρατία με πολλούς οπλαρχηγούς να ερίζουν για την αρχηγία των όπλων σε βαθμό μέχρι εμφύλιας σύρραξης.

Η άλλη, η δεύτερη εκδοχή είναι να ισχύει η ευχή, όπως την τραγουδάει η Μυτάκη: Να γίνει πέτρα (ή μήπως Πέτρα;)[3] η Άρτα, ο Βάλτος να μην κλάψει, το Ξηρόμερο να το φυλάξει ο Θεός, και από την Γαβαλού[4] χάρος να μην περάσει. Δηλαδή να εκλείψουν η φρίκη, η δυναστεία και τα βάσανα του πολέμου, να ησυχάσουν τα μέρη, να μην ξαναπεράσει χάρος απ’ εκεί.

Με αφορμή την αναφορά του τραγουδιού στη Γαβαλού, πρέπει να αναφερθεί ότι πολλοί Πελοποννήσιοι καπεταναίοι και απλοί στρατιώτες βρέθηκαν εκεί και στα γύρω μέρη και πολέμησαν τους Τούρκους.

Ενδεικτικά αναφέρω μερικούς εκ των Καλαβρυτινών:

Στη Γαβαλού είχε βρεθεί ο Ανδρέας Λόντος με πολλούς άνδρες εναντίον των Τούρκων.

Στη Γαβαλού πληγώθηκε ο ΑΙδονής ή Χρυσανθάκης του Κώστα, από το Βυσωκά.

Στη Γαβαλού (με βάση τα πιστοποιητικά που έχουν δοθεί) πολέμησαν οι:

Ανδριάς Αντώνιος, Ανδρούτσος Στάθης, Διαμαντόπουλος Γιάννης, ο παπά Χρήστος Διαμαντόπουλος, Θανασόπουλος Θεοφάνης, Κοσιαράς Πανάγος από τους Λαπαναγούς, Ανδρικόπουλος Παναγιώτης, Αποστολόπουλος Γιάννης,  Ανδριόπουλος Θανάσης, Γεωργαντόπουλος Ρόδης, Γουλάς Δημητράκης, Δελησπηλιόπουλος Δημήτρ., Καλιοτζής Πανάγος, Κοκορούτζος Χαράλαμπος, Κυριακόπουλος Ιωάννης, μαυριάς Χρυσανθάκης, Μυλωνάς Ηλίας από τους Ρωγούς, Αρμπής Γεώργιος, Θεοδούλης Γιαννάκης, Θεοδωρόπουλος Νικόλαος, Κορδής Ιωάννης, Μελισιώτης Γεώργιος, Μητρόπουλος Βασίλειος, Νάμπουρης Πανάγος από το Διακοπτό, Ασημακόπουλος Ασημάκης από την Ακράτα, Γιαννακόπουλος Γεώργιος από το Λειβάρτζι, Γιαννακόπουλος Σταύρος, Κουνάβης Κυριάκος, Μουρίκης Ζαχαράκης  από την Αράχωβα Αιγιαλείας, Δημητρακόπουλος Χρυσανθάκης, Θανασόπουλος Ηλίας ή Μπακόπουλος, Λαγογιάννης Γιαννάκης από Βιλιβίνα, Δημητρούλιας γεώργιος από Φτέρη, Δημόπουλος Χαράλαμπος από Μποντιά Καλαβρύτων, ο Δούκας Κωνσταντίνος από την Κερπινή, Θεοφιλόπουλος Παναγιώτης από Καλάβρυτα, Καραβίτης Νικολής από Ζαχλωρού, Κατζαρός Βασίλειος και Παναγής, Λάλος Γεωργάκης από Μεσορούγι, Λυμπερακόπουλος Γεώργιος από Μαμουσιά, Λύσσιαρης Δημήτριος από Μεσορούγι, Μουτζουρούλιας Κανέλλος από Μαυρίκι, και πολλοί άλλοι ακόμα που είναι άσκοπο κόγω χώρου να παρατεθούν εδώ.

Όλα τα παραπάνω ονόματα προέρχονται από τους πρώτους τόμους του Ιστορικού Λεξικού της επαρχίας Καλαβρύτων.

————————————————————-

---

[1] ΠΑΣΣΩΒ (PASSOW) ΑΡΝΟΛΔΟΣ ( 1829 – 1870 ).- Γερμανὸς φιλόλογος, δημοσιεύσας, πλην διαφόρων φιλολογικών έργων αναφερομένων εις τον Όμηρο και τον Σοφοκλή, την γνωστή συλλογὴ «Τραγούδια Ρωμαίϊκα, Papularia Carmina Graeciae recentioris » εν Λειψίᾳ το 1860.

[2] Σε άλλη εκτέλεση του Τραγουδιού από τον Β. Κολοβό, αναφέρεται η δόλια Μαχαλά.

[3] Πέτρα, είναι το στενό πέρασμα στη Βοιωτία, εκεί όπου στις 12 Σεπτεμβρίου 1829, ο Δημήτριος Υψηλάντης με 2.300 αγωνιστές , με τη βοήθεια και του Διοβουνιώτη κ. ά. έδωσαν την τελευταία μάχη κατά των Τούρκων, που όρμησαν να περάσουν τα στενά, αλλά ηττήθηκαν με πολλούς νεκρούς και υπέγραψαν συνθήκη με τον Υψηλάντη.

[4] Γαβαλού: Χωριό στο δήμο Αγρινίου, στη διαδρομή που συνδέει το Αγρίνιο με την Κατούνα, την Αμφιλοχία, την Πρέβεζα και το Αντίρριο.

Advertisement